هاری سگ یه عفونت ویروسی سیستم عصبیه که بیشتر گوشتخواران و خفاش ها رو درگیر می کنه، هرچند می تونه هر پستانداری رو درگیر کنه. بیماری هاری ناشی از ویروس هاریه که باعث التهاب ناگهانی و پیشرونده ی مغز و نخاع میشه. این بیماری به محض بروز علائم بالینی، میتونه کشنده باشه.
ویروس هاری کجاها وجود داره؟
هاری تو کل جهان پیدا می شه، هرچند چند کشور به خاطر برنامه های موفق تونستن عاری از این ویروس باشن. (جزایری که برنامه قرنطینه سختی دارن اغلب عاری از ویروس هاری هستن). تو آمریکای شمالی و اروپا، هاری بیشتر تو سگ های اهلی از بین رفته ، هرچند تو حیات وحش بعضی از حیوانات، به ویژه روباه ها، راکون ها، راسو ها و خفاش ها تحت تاثیر این ویروس قرار میگیرن.
ویروس هاری در طبیعت و موجودات زنده وجود داره. انتقال ویروس هاری تقریباً همیشه از طریق گاز گرفتن حیوان آلوده اتفاق میوفته، زمانی که بزاق حاوی ویروس هاری وارد بدن میشه. ویروس میتونه هفته ها قبل از بروز علائم بالینی تو بدن باشه. بیشتر موارد تو سگ ها در فاصله بین ۲۱ تا ۸۰ روز پس از مواجهه با ویروس علائم ایجاد میشه، اما دوره کمون ممکنه به طور قابل توجهی کوتاه تر یا طولانی تر باشه
علائم و تشخیص هاری سگ ها
بیشتر حیوانات علائم اختلال تو سیستم عصبی مرکزی رو نشون میدن. قابل اطمینان ترین شاخص ها برای بیماری هاری سگ تغییرات رفتاری ناگهانی و شدید و فلجی غیرقابل توصیفه که با گذشت زمان بدتر هم میشه.
تغییرات رفتاری میتونه شامل از دست دادن ناگهانی اشتها، علائم دلهره و ترس یا عصبی بودن، کج خلقی و تحریک پذیری بیش از حد باشه سگ ممکنه گوشه گیر بشه، و یا حیوانی که رفتار خشونت آمیز داره ممکنه رفتارش عوض شه و مهربون بشه و رفتار دوستانه داشته باشه.
شاید تو این حالت یک پرخاشگری مخفی داشته باشن و حیوانات وحشی که ممکنه در حالت عادی ترسشون اجازه نده که به راحتی بین مردم بیان، ترسشون رو از دست بدنو بیان داخل شهر.
سندرم سگ دیوانه
شکل خشمگین هاری سگ، سندرم کلاسیک «سگ دیوانه»ست، هرچند برخلاف اسمش تو همه گونه‌ها دیده میشه.
حیوان تحریک پذیر میشه و ممکنه با خشونت و حالت تهاجمی و با دندان و چنگال بهتون حمله کنه. وضعیت بدنیش هوشیار و مضطربه و مردمک هاش گشاد شدن. کوچک ترین نویز و سروصدا می تونه باعث حمله کردن حیوان بشه. چنین حیواناتی ترس و احتیاط خودشون رو نسبت به سایر حیوانات از دست میدن.
توله های جوان به دنبال هم نشینی با انسان هستن و بیش از حد بازیگوشن، اما حتی اگه نوازششون هم کنین گاز می گیرن و در عرض چند ساعت وحشی و بداخلاق میشن. با پیشرفت بیماری، تشنج و عدم هماهنگی عضلانی دیده میشه. مرگ، ناشی از فلج پیشرونده است.
هاری سگ بی صدا
شکل فلج کننده هاری سگ (یا هاری سگ بی صدا) معمولاً شامل فلجی عضلات گلو و فکه که اغلب با ترشح بیش از حد بزاق و ناتوانی در بلع همراهه. افتادگی فک پایین هم رایجه. این حیوانات ممکنه وحشی نباشن و به ندرت گاز بگیرن. افراد هنگام معاینه دهان سگ یا دادن دارو با دست بدون دستکش ممکنه به این شکل بیماری مبتلا بشن. فلجی تو سراسر بدن پیشرفت می کنه و در عرض چند ساعت باعث مرگ حیوان میشه.
تشخیص بیماری به خصوص در مناطقی که هاری سگ شایع نیست، دشواره. مراحل اولیه هاری سگ رو میشه به راحتی با سایر بیماری ها یا با تمایلات تهاجمی معمولی اشتباه گرفت. تشخیص هاری باید با تست های آزمایشگاهی تایید بشه. حیوان باید معدوم و بقایای اون برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه ارسال بشه.
اگه میخواین در مورد بیماری های سگ بیشتر بدونین کلیک کنین.
چجوری هاری سگ کنترل میشه؟
سازمان بهداشت جهانی (WHO) دستورالعمل های سختگیرانه ای برای کنترل هاری سگ تو جمعیت سگ ها داره. این دستورالعمل ها عبارتند از:
- اطلاع از موارد مشکوک، با یوتانایز سگ های دارای علائم بالینی و گاز گرفته شده توسط حیوانات مشکوک به هار.
- مهار و قرنطینه برای کاهش تماس بین سگ های حساس
- رنامه ایمن سازی انبوه با تقویت کننده های مداوم
- کنترل سگ های ولگرد و یوتانایز سگ های واکسینه نشده که آزادانه و در طبیعت زندگی می کنند.
- برنامه های ثبت سگ های آلوده
واکسیناسیون علیه هاری باید با جدیت و قاطعیت اجرا بشه. برنامه واکسیناسیون هاری برای هر حیوان، پس از یک دوز اولیه در سه ماهگی، در ادامه به فاصله ۱ سال از هر تزریق توصیه میشه. از اون جایی که هاری تو گربه ها هم دیده میشه، گربه ها نیز باید واکسینه بشن.
مدیریت و کنترل کیس های مشکوک به هاری
در مناطقی که هاری تو جمعیت حیات وحش (از جمله خفاش ها) شناخته شده، حیوانی که توسط یک پستاندار وحشی، گوشتخوار یا خفاشی که برای آزمایش در دسترس نیست، گاز گرفته شده یا در معرض آن قرار گرفته ، باید به عنوان هاری تلقی بشه. انجمن ملی دامپزشکان بهداشت عمومی ایالتی توصیه می کنن که هر سگ واکسینه نشده ای که در معرض هاری قرار می گیره باید فوراً یوتانایز شه. اگه سرپرستش راضی به انجام یوتانایز نباشه، حیوان باید به مدت ۶ ماه تو قرنطینه شدید و بدون تماس با انسان یا سایر حیوانات قرار بگیره و ۱ ماه قبل از اتمام قرنطینه واکسن هاری بهش تزریق شه. اگه حیوان در معرض تماس واکسینه شده باشه، باید فوراً مجدداً واکسینه بشه و به مدت ۴۵ روز از نزدیک تحت نظر قرار بگیره.
منتقل شدن هاری به انسان چه شکلیه؟
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، سالانه تا ۵۹۰۰۰ نفر در سراسر جهان بر اثر هاری جون خودشونو از دست میدن. اکثر این افراد هم معمولا توسط سگ دچار گاز گرفتگی شدن اما این به این معنا نیست که فقط سگ ها باعث انتقال هاری به انسان ها می شن. با این حال، در دسترس بودن واکسن برای حیوان و انسان باعث کاهش شدید مشکل هاری در ایالات متحده شده، جایی که سالانه دو تا سه مرگ براثر هاری اتفاق میفته.
هنگامی که فردی در معرض حیوان مشکوک به هاری قرار می گیره، خطر انتقال هاری باید به دقت بررسی شه. راکون‌ها، روباه‌ها، راسو ها و سایر گوشتخواران وحشی و خفاش‌ها، بدون توجه به اینکه آیا رفتار غیرطبیعی دارن یا نه، خطر قابل‌توجهی را در جایی که بیماری تشخیص داده میشه، دارن. خفاش‌های حشره‌خوار، اگرچه کوچیکن ، اما میتونن با دندان‌های خودشون زخم‌هایی ایجاد کننن و هرگز نباید اون ها را با دست بدون دستکش گرفت و یا اون ها را نگهداری کرد. نیش خفاش ممکن است درنظر گرفته نشه یا مورد توجه قرار نگیره، بنابراین تماس مستقیم با خفاش ها میتونه خطر قرار گرفتن در معرض ویروس رو داشته باشه.
فقط سگ ها نیستن که می تونن به شما هاری منتقل نکنن.
پس از گاز گرفتگی، ویروس از طریق اعصاب به مغز منتقل میشه گاز گرفتگی یا خراشیدگی در ناحیه سر و گردن، به علت محل آسیب اولیه، درگیری مغز و نخاع رو سرعت می بخشه. اگه از ناحیه گردن دچار گازگرفتگی شدید، در اسرع وقت باید به پزشک مراجعه کنین.
به دنبال گاز گرفتگی، ویروس هاری از طریق سلول های عصبی به مغز گسترش پیدا میکنن. وقتی که ویروس به مغز رسید، به سرعت تکثیر می شه. این فعالیت التهاب شدید مغز و نخاع و مرگ سریع شخص رو در پی داره.
علائم هاری
در بیماری هاری به دوره بین گاز گرفتگی و شروع علائم، دوره کمون یا نهفتگی گفته میشه. معمولاً ۴ تا ۱۲ هفته طول می کشه تا پس از آلوده شدن فرد، علائم هاری در اون فرد ظاهر بشه. با این حال، دوره کمون می تونه از چند روز تا شش سال هم طول بکشه.
شروع اولیه هاری در انسان با علائم شبیه آنفولانزا شروع می شه، از جمله:
- تب
- ضعف عضلانی
- مور مور شدن
- هم چنین ممکنه در محل گاز گرفتگی احساس سوزش کنین.
هر گوشتخوار یا خفاش وحشی مشکوک به قرار گرفتن در معرض هاری باید هار در نظر گرفته بشه، مگر اینکه خلافش با تشخیص آزمایشگاهی ثابت بشه. حیوانات حیات وحش، از جمله هیبریدهای گرگ، هرگز نباید به عنوان حیوان خانگی نگهداری بشن. اگه حیوان وحشی خانگی یا هیبرید گرگ، شخص یا حیوان اهلی را در معرض هاری قرار بده، باید معدوم و از نظر هاری آزمایش شه
هر سگ خانگی یا گربه چه واکسینه شده باشه چه نشده باشه، اگه فردی رو گاز بگیره یا بزاقش وارد زخم تازه ای بشه، باید به مدت ۱۰ روز برای تحت نظر گرفته شدن در دسترس باشه. اگه حیوان در طی این ۱۰ روز علائمی را نشون داد، باید به سرعت معدوم و برای آزمایش ارسال شه.
فقط در صورتی که سگ شما رو گاز بگیره میتونه ویروس رو منتقل کنه. نوازش ، بازی کردن یا هر کار دیگه ای شما رو بیمار نمیکنه. در ضمن حتی اگه گاز گرفته بشین ، باز هم تنها در شرایطی که دچار هاری باشه امکان داره دچار بیماری بشین.
چطور از مبتلا شدن به هاری جلوگیری کنیم؟
واکسیناسیون قبل از قرار گرفتن در معرض ویروس برای همه افراد در گروه های پرخطر، مانند کارکنان دامپزشکی، افرادی که کارشون کنترل حیواناته، کارکنان آزمایشگاه های تشخیصی و هاری، و مسافرانی که در کشورهایی که هاری سگ در اون ها شایعه، به شدت توصیه میشه. با این حال، در صورت مواجهه بعدی با ویروس هاری نمیشه به واکسیناسیون قبل از تماس به تنهایی اعتماد کرد و باید واکسیناسیون با دوزهای اضافی واکسن، دو دوز واکسن بوستر به فاصله ی سه روز، تکمیل بشه. برای افراد سالم و واکسینه نشده که توسط حیوان هار گزیده میشن ، درمان شامل مراقبت از زخم، تزریق موضعی آنتی بادی های هاری به داخل زخم و چندین دوز واکسن در یک دوره ۲ هفته ایه. هنگامی که این موارد به موقع انجام بشن، درمان عادی پس از مواجهه با این ویروس عملاً بقای انسان رو تضمین می کنه.
منبع : msdvetmanual
دانشجوی دکتری عمومی دانشگاه سمنان
